Blackouts behoren nu zeker tot de mogelijkheden. Een aantal landen in Oost- en Zuid-Europa loopt hier snel tegenaan”, constateert energie-consultant Cyril Widdershoven.

Analist Samantha Dart van Goldman Sachs Commodities Research vreest dat zo’n totale ineenstorting van het elektriciteitsnet bedrijven raakt. Er ontstaat nu simpelweg te veel vraag naar stroom bij te weinig capaciteit aan stroom, gas en andere energiebronnen, stelt zij. De zakenbank voorziet daarbij nieuwe stijgingen van gas- en stroomprijzen.

Jeremy Weir, de topman van het grote onafhankelijke handelshuis Trafigura met $98 miljard jaaromzet, waarschuwt voor black-outs specifiek in Europa. Met een barre winter voor de deur en een extreme vraag, dreigen volgens hem tekorten in de eurozone. „We hebben op dit moment niet genoeg gas, wij slaan niet op voor de winterperiode. Daarom is er een reële zorg dat er bij een koude winter zich black-outs in heel Europa voordoen”, aldus Weir tegen de Financial Times.

’Grens bereikt’

Topman Leonhard Birnbaum van Essent-moederbedrijf E.ON, de grootste energieleverancier in Europa met ruim 50 miljoen klanten en €61 miljard omzet, sloeg dinsdag alarm. „Het netwerk is aan de grens van zijn mogelijkheden gekomen”, aldus Birnbaum, die daarom een investeringsplan van €27 miljard begon.

Gerhard Christinen, directeur van het Oostenrijkse stroomnet APG, sloeg eind oktober al op de trom voor de grote kwetsbaarheid van het elektriciteitssysteem in het land. De minister van Defensie Klaudia Tanner zei dat het „een kwestie van tijd” is voordat een blackout toeslaat, nadat in de coronapandemie de zwakte van het systeem al bleek. Oostenrijkers kregen een folder in de bus: ’Wat te doen als alles stopt’.

Volgens GasUnie, die het Nederland netwerk beheert, is hier ’alles onder controle’. Er is hier nog geen enorme kou voorzien die het gastransportnet in problemen zou kunnen brengen.

’Op het nippertje’

In Europa zijn op het nippertje problemen voorkomen, waarschuwde energie-expert Martien Visser afgelopen augustus. Vaak dankzij steun van buurlanden. Maar hoe lang gaat dit goed, aldus de lector voor energietransitie en netwerken aan de Hanzehogeschool Groningen. „De vraag is dan niet of er de komende jaren een Europese stroomuitval van elektriciteit en gas komt, maar wanneer.”

En netbeheerder Tennet meldde eind 2020 dat Nederland voor energie vanaf 2025 nog meer op het buitenland moet vertrouwen. Dat zorgde voor enige ophef in de energiewereld. Het wordt voor ’leveringszekerheid afhankelijker van importen’, vanwege afname van zowel gas- als biomassa en kolenvermogen.

De gasprijs voor stook van elektriciteitscentrales in Europa loopt al langer fors op. In Duitsland bereikte die voor komende koude weken het hoogste punt ooit. Het voor de markt bepalende Nederlandse TTF-gascontract ging dit jaar van €19 naar op 6 oktober €119, om van die piek tot €65 te zakken. Woensdag kost TTF-gas alweer €93.

Vanwege extreem lage gasvoorraden, de coronaproblemen in transport en distributie, naast de te lage instroom van zon- en windenergie, en kolencentrales die moeten afbouwen om CO2-uitstoot volgens klimaatafspraken te drukken, is er maar een beperkte voorraad aan gas. Aziatische landen kopen op de markt waar ze maar kunnen LNG-voorraden op.

’Instabieler systeem’

„Nederland is ook te goedgelovig geweest met het inkopen van gas. Meer Europese landen hebben te laks ingekocht, bij een toch stijgende vraag naar energie”, oordeelt Widdershoven. „Europa dacht dat Rusland, zoals het eerder deed, voldoende gas zou blijven leveren. Tja, dat doet het dus effe niet meer. Het energiesysteem is sowieso veel instabieler geworden”, zegt hij.

„Bij een langere koude periode zonder wind, grijs weer met weinig zonne-energie en minder kolen, krijg je een glijdende schaal van uitval en dan in dit tempo een serie black-outs. Ik hoop het niet, maar als op knooppunten zoals Nederland en het VK er netwerkuitval is, dan knalt het systeem eruit.”

De grootste Russische gasleverancier Gazprom beloofde in die crisis Europa meer gas te leveren. Maar in de boekingen die zulke leveranciers standaard vastleggen voor het netwerk voor komende maanden, is er vanuit Gazprom nauwelijks extra gas gerapporteerd. Volgens de dataverzamelaar Refinitiv Eikon leverde Gazprom afgelopen tien maanden sowieso al minder aan dan normaal.

„Vanuit Rusland komt vanaf nu niet veel gas meer naar Europa toe. Rusland gaat zijn winterseizoen in, de Russen hebben het gas van Gazprom zelf hard nodig”, aldus Jilles van den Beukel, energiespecialist bij het Haagse studiecentrum HCSS. Bij alle huidige vraag en aanbod ook uit import gaat onder de streep tot totale vulling van de Europese gasopslagen in een dermate hard tempo omlaag, dat aan het einde van de winter tekorten ontstaan, stelt hij.

’Te weinig wind’

In de Verenigde Staten en Canada komt grootschalige uitval geregeld voor. In Europa werden eerder Italianen er hardhandig mee geconfronteerd. In september 2003 viel hier het netwerk uit, 57 miljoen mensen raakten zonder verlichting. Toezichthouders wezen op een combinatie van verstoorde netwerken en zware stormen in Frankrijk en Zwitserland, buurlanden die Italië van 17% van de stroom voorzien.

Het weer zit nu ook tegen, er nadert een koudefront. „En er is nauwelijks wind, al dagenlang”, schetst energie-econoom Hans van Cleef van ABN Amro. „Zonder gas komt er onvoldoende elektriciteit. Er is te weinig aanbod vanuit zon- en windenergie nog beschikbaar. Investeringen daarvoor zouden moeten verdrievoudigen om op niveau te komen, terwijl het netwerk piept en kraakt. Doordat de netwerken van landen, maar ook regio’s en gemeenten, in de Europese gasmarkt steeds meer met elkaar verbonden worden via interconnectors, vragen landen bij tekorten ook binnen Europa gasvoorraden op. Bij enorme tekorten wordt het een groot gezamenlijk probleem.”

De gasprijs is ook hard gestegen omdat de vraag in de hele wereld weer is toegenomen, stelt energie-econoom Daan Hulshof van de Universiteit Groningen. Deels dankzij economisch herstel sinds de start van de coronacrisis. Tegelijkertijd switchen veel Europese producenten onder druk van de recente klimaatafspraken van steenkool naar gas. „Het aanbod is alleen niet meegegroeid”, aldus Hulshof, terwijl er niet alleen in Nederland maar in heel Europa minder gas wordt gewonnen. De gassector heeft zijn investeringen de afgelopen jaren afgebouwd. „Dan krijg je schaarste.”

’Conflict’

In Zuid-Europa zal Spanje een extra beroep op gas van de Noorderburen doen, aldus energie-analist Cyril Widdershoven. In Algerije, verwikkeld in een fel conflict met buurland Marokko over diens weggevallen bijdrage aan de GME-gasleiding, heeft staatsenergiebedrijf Sonatrach de toevoer naar het Iberisch schiereiland per 1 november afgesloten. Er dreigt een tekort tot 6 miljard kubieke meter aan gas.

Sonatrach zegt evengoed Spanje via de Medgaz-pijpleiding te kunnen bevoorraden. „Maar Spanje zal nog zeker 4 miljard kubieke meter nodig hebben”, aldus Widdershoven. Spanje, ondanks veel zon- en windenergie nog voor de helft van zijn energie afhankelijk van gas, overweegt vanwege de tekorten ook duurder LNG te importeren. Op de spotmarkt voor gasleveringen concurreert Spanje met Europese en vooral Aziatische kopers.

„De kans op echte blackouts is heel klein in Nederland”, zegt ING-energie-econoom Gerben Hieminga. „De energievraag ligt op het niveau van voor de pandemie en toen kon het systeem het aan. De gasprijzen zijn hoog, er zijn lage voorraden en veel LNG gaat naar Azië, maar het systeem moet dit aankunnen. Vraag en aanbod zijn nog redelijk in evenwicht.”

Alleen bij extreem koud weer krijg je een andere situatie, zegt hij, waarvoor netbeheerders altijd hun noodscenario’s maken. „Dat lijkt me geen probleem, alleen als alles tegelijk en langdurig in grote delen van Europa tegenzit. Ik zie wel veel angst in de energiemarkt, bijvoorbeeld over Nord Stream 2 en of die pijpleiding nog deze winter extra gas kan leveren. Maar dat is niet de enige energiebron.”

Zorg om inval OekraĂŻne

De gasmarkt kan juist in hartje winter onder druk komen te staan door een mogelijke inval van exporteur Rusland in Oekraïne, waarschuwt Widdershoven. Volgens president Zelenskiy staan rond 100.000 Russen aan zijn grens. Rusland eist tegelijkertijd dat Duitsland snel toestemming geeft voor de directe aansluiting van zijn 1230 kilometer lange €10 miljard dure Nord Stream 2-gasleiding op het Europese netwerk via Noord-Duitsland. De pijpleiding, waarin het Russische Gazprom een meerderheidsbelang heeft en waarin ook Shell investeerde, kan 55 miljard kubieke meter gas per jaar verstouwen.

Volgens de bedrijvencombinatie Nord Stream loopt de aanvoer in Europa uit Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen in twintig jaar tijd met 90 miljard kubieke meter terug.

Ben Woldring, directeur van energievergelijker Gaslicht.com: „Het totale Nederlandse net is binnen Europa nog van fantastische kwaliteit. Maar het elektriciteitsnetwerk loopt tegen grenzen aan. Zeker als iedereen straks elektrisch gaat rijden en een warmtepompverwarming neemt. Dit toont dat Nederland een netwerk moet hebben dat meer op volatiliteit inspeelt. Dat rust op én zon én wind, én groen gas én straks waterstof. De lage gasvoorraad toont dat als je je kaarten op een enkele bron zet, je speelt met vuur. Meerdere netwerken naast elkaar kunnen bij zo’n uitval problemen in het gasnetwerk opvangen.”

Bron: Telegraaf 25-11-2021 Theo Besteman